Beşiktaş Deniz Müzesi Koleksiyonun’ndan Sultan V.Mehmet Reşat Kayıkları

İstanbul, Haliç ve Boğaz nedeniyle, su yolunu kullanmak zorunda olan bir kenttir. Bu zorunluluk nedeniyle Osmanlı’ya özgü kayık adı verilen deniz taşıtı geliştirilmiştir. Bu deniz taşıtı kullanım amaçlarına göre adlandırılmıştır. Bunlar; saltanat kayıkları, pereme, piyade, elçi kayığı,Pazar kayığı,balıkçı kayığı ve sandaldır. Dünyada bir eşi daha bulunmayan Deniz Müzesi Tarihi Kayıklar Koleksiyonu, saray mensuplarını yakın mesafelere taşıyan su üstü taşıma araçlarından oluşmaktadır.Kısacası tarihi kayıklar; ‘’ padişah ve yakınlarının , Cuma selamlığı törenleri ve günlük kent gezileri için kullandıkları, saltanat ve devlet kudretini simgeleyecek ölçü ve tezyinatta yapılmış tekneler’’ olarak tanımlayabiliriz. İstanbul Deniz Müzesi Koleksiyonunda ortalama 7,5-32 m uzunluğunda 15 adet saltanat kayığı, sadrazama ait 6 adet piyade kayığı, M.K. Atatürk’e ait 3 adet sandal ve tarihi kadırga olmak üzere toplam 34 adet tekne bulunmaktadır.sultanı taşıyan ve haremini taşıyan kayıklar ve kürek sayısı fala olan teknelerdir.koleksiyondaki sultan kayıkları genellikle 13-10-7 ve 5 çifte küreklidir. Kürek sayısı rütbeye göre doğru orantılıdır.

Sultan seyr-ü sefaya çıkmadan önce Kız Kulesi’nden ve kıyılardan top atılırdı, bu topların sesini duyan ve kayık alayını gören Osmanlı halkı ile resmi görevliler sultanı selamlamak üzere hazır beklerdi.güneş veya yağmurdan korunmak için şemsiye tutan adamlar bulunursa da geleneklere göre şemsiyesini kapatırdı.

Koleksiyondaki saltanat kayıkları Sultan Abdülmecit, Sultan Abdülaziz, Sultan II. Abdülhamit ve Sultan V. Mehmet Reşat devrine ait olup 19. Yüzyılın kültürünü, sanat anlayışını ve tekniğini yansıtmaktadır.bu yüzyıl Türk Sanatında mimariden resme, giyim –kuşamdan ev içi yaşama kadar Batı etkilerinin görüldüğü bir dönemdir.kayıklar el sanatlarının inceişçiliği yanında ağaç oyma, kalemişi,sedef ve hat sanatına kadar tüm bezeme teknikleri görülmektedir. Kayıkların en göze çarpan başka bir özellğise, bazılarında üzerine piramidal ya da kubbemsi örtülerle kapatılmış köşklerinin bulunmasıdır. Bu köşkler kiminde kalın perdelerle çevrelenmiş kiminde ahşap panjurlarla kapatılmıştır. Köşksüz olan ise kırmızı renkli canfes şemsiyeler kullanmaktadır.

Sultan V. Mehmet Reşat (2 Kasım1844, İstanbul – 3 Temmuz 1918, İstanbul) Osmanlı İmparatorluğu’nun 35. padişahı ve 114. islam halifesidir. Babası Sultan Abdülmecit annesi Gülcemal Kadın Efendi’dir.eski Çırağan Sarayı’n da doğmuştur. 31 Mart ardından 1909’da , II. Abdülmecit Meclis-i Milli tarafından tahttan indirildi ve 65 yaşında olan Veliaht Reşat Efendi İttihat ve Terakki cemiyeti’nin desteği ile tahta çıktı saltanatlığı 9 yıl sürmüştür. Sultan Reşat tahta çıkınca , saltanat kayığı geleneğini canlandırmaya çalışmış ancak imparatorluğun çökşüyle buharlı vapurların ve arabaların imalatıyla beraber yerleşim merkezleri tepelere doğru kaymaya başlamış ve kayıkla şehrin unutulan bir parçası olmuştur. Sulta Reşat tahta geçtiğinde Sultan II. Abdülhamit döneminde kullanılmayan saltanat kayıklarının tamir emrini vermiştir. Sultan Reşat sürekli olarak Boğaz ve Haliç’e saltanat kayıkları ile gezintiye çıkmıştır. Ancak köşklü saltanat kayıklarını hemen hiç kullanmamıştır.

KAYIKLAR

‘’Sultan Reşat Devri’ne ait 10 Çifte Köşklü Saltanat Kayığı’’

Uzunluk:16.30 m. Genişlik: 2.40 m.

Armuz kaplama ve dikbaş formdadır. Köşk tavanında yer alan kalem işlerinde, köşk sütuncelerinde, kayığın gövde bordürlerinde ve kıç armasında altın yaldız kullanılmıştır. Kayığın baş kısmında altın yaldızlı hilal motifi bulunmaktadır. Kıç kısmında Sultan Reşat’a ait alem vardır. Kayığın 20adet küreği mevcut olup bu küreklerin uç kısımlarında yaldızla yapılmış hilal motfi bulunmaktadır.

‘’Sultan Reşat Devrine ait 10 Çifte Saltanat Kayığı’’

Uzunluk: 18.34 m. Genişlik: 2.45 m.

Armuz kaplama olup, hilalkıç formundadır. Tersane-i Amirede yapılmış olup, Sultan Reşat’ın ‘’Kılıç Alayı’ sırasında bindiği kayıktır. Baş kısmında kanatları açık, ağzında inci taşıyan kuş figürü, kıç aynalıkta ise tuğra bulunur.

‘’Sultan Reşat Devrine ait 7 Çifte Köşklü Saltanat Kayığı’’

Uzunluk:15.20m. Genişlik:2.40m.

Armuz kaplama olup, dikbaş ve hilalkıçformundadır. Kayığın gövdesinde baş tarafta hilal motifi örülmektedir. Gövdede yer alan bitkisel işlemeli bordürün baş tarafta kalan kısmında kuş figürü bulunmaktadır. Kıç kısmında Sultan Reşat’ın tuğrası yer almaktadır. Kayığın 14 adet küreği vardır. Bu küreklerin üzeri altın yaldız kalem işleri ile süslenmiştir. Kayığın gövdesinde yer alan 30 cm genişliğindeki ahşap bordürde de altın yaldız kullanlmıştır.

‘’Sultan Reşat Devrine ait 7 Çifte Saltanat Kayığı’’

Uzunluk:14.00m. Genişlik:2.20m.

Armuz kaplama olup, hilalkıç ve dikbaş formundadır. Dış bordür altın varaklı kabartma bitkisel kıvrımlı ve kalemişi madalyonlarla süslüdür. İç bordürde kabartma kıvrık dallar devam etmektedir. Sultanın oturduğu yeri kürekçilerden ayıran panoda kabartma istiridye, kır çiçekleri, tohumlar, güller, iri stilize yapraklar, ortası kozalaklı madalyonlar ve çelenk bulunmaktadır. Sultana mahsus olan kısımın iki yanında son derece zarif ve sade , ahşap ve sedef kakma çekmece yer almaktadır.

‘’Sultan Reşat Devrine ait 5 Çifte Saltanat Kayığı’’

Uzunluk.12.00m. Genişlik:2.25m

Bindirme kaplamalı olup, dikbaş ve aynakıç formundadır. Dış bordürde iki halatın sıralandığı kabartmada defneyapraklı çelenklerle birbirine bağlanan ayyıldızlı motifleri bulunmaktadır. Sultana mahsus bölümü kürekçilerden ayıran panoda Sultan Reşat’ın tuğrası ve bunun her iki tarafında simetrik ajurlu kıvrımlar, kabarma üzüm ve naturalst çiçek motifleri vardır.

ETİKETLER