Türk Mimarisinde Süsleme

TÜRK MİMARİSİNDE SÜSLEME

KAŞİ: sırlı malzemenin duvarda kullanımı(çini)

EVANİ: kullanım eşyasında sırlı malzeme kullanımı(seramik)

ÇİNİ HAMURU: iyi cins kumdan,kilden elde edilir.

İN SİTU: yerinde yapılan

TEKNİKLER

TEK RENK SIRLI ÇİNİ

Hem seramikte hem çinide kullanılır. Form verilmiş hamuru üzerine tek renk sır sürülüp fırınlanır. Genelde levha halinde uygulanır. Büyük boyutludur.

TEK RENK SIRLI YALDIZLI ÇİNİLER

Tek renk sırlı çini elde edildikten sonra baskı yada fırça ile yaldız uygulanır. Bazen de düşük ısıda fırınlanır. Dayanıklı değildir çok iyi tutunamaz.

ÇİNİ MOZAİK

Kurgu- kuruluş tekniğidir. Üretilmiş çinlilerden istenilen desene göre değişiklik formlarda kesim yapılır ve bu parçalar kompozisyona uygulanarak çini mozaik oluşturulur. Anadolu ve bir kısım asyada orta çağda en çok kullanılan teknik çini mozaiktir.

KABARTMALI ÇİNİLER

Form verilmiş hamuru üzerine desen kabartılır sırlanır ve fırınlanır. Baskıda kullanılır. Bazı kabartmalarda özellikle yazıda Yazıyı öne çıkartmak için astarda sürülür.

RENKLİ SIR TEKNİĞİ (QUEDRO SECA)

Hamur üzerine bazen baskı kazıma yapılır. Bu desene uygun olarak çevreleri kuru iplikle kontürlenirdi(ispanyada). Anadoluda ise balmumu nebati yağı ve mangal ile kontür çekilir. Bu kontürlerin içine değişik sıvılar akıtılır ve renklendirilerek fırınlanır. Bu bal mumu ip sırrın akıp karışmasına engel olur ve yanarak siyah bir kontür oluşturur.

MİNAİ

Form verilmiş hamur üzerine opak beyaz sır sürülür. Fırınlanır ve çıktığında istenilen renkte süsleme yapılır ve tekrar fırınlanır. Boyaların pişme derecesi daha düşük olduğu için sır tamamen erimez ve boyalarla karışır. Özellikle yedi renk kullanılır. Bu tekniği sadece türkler kullanmıştır(12. Yy 3. Çeyreği ve 13. Yy ortaları)

LÜSTER

Form verilmiş hamur üzerine opak sır sürülerek fırınlanır. Metal oksitli boyalarla (sarı kahverengi ve kırmızı) süslenip tekrar fırına verilir. Bazı örneklerde metal oksitli boya sürülmeden once sır içi teknikle mavi gibi farklı renkler kullanılabilir. Anadoluda 13. Yy sonu 14. Yy başı kullanılmıştır. Ilk luster 9. Yy Abbasilere aittir. 16.yy da İran kullanmıştır.

SIRALTI TEKNİĞİ

Form verilmiş hamur üzerine boyalar sürülür. Boyaların üzerine renkli ve ya renksiz şeffaf sır sürülür ve fırınlanır. Bazen boya altına astarda sürülebilir.

SELÇUKLU DEVRİNDE SARAYLARDA KARŞILAŞILAN TEKNİKLER

Minai

Lüster
Sıraltı

DİNİ VE SİVİL MİMARİDE KARŞILAŞILAN TEKNİKLER

Tek renk

Sıraltı

Yaldızlı

Çini mozaik

BEYLİKLER DÖNEMİNDE KARŞILAŞILAN TEKNİKLER

Tek renk

Sıraltı

Çini mozaik

Lüster –Minai hariç hepsi vardır.

OSMANLI DÖNEMİNDE KARŞILAŞILAN TEKNİKLER

Lüster ve minai hariç hepsi var. Klasik dönemi Osmanlıya kadar çini mozaik kullanmıştır.

KONYA KILIÇARSLAN KÖŞKÜ

-Köşkteki büyük balkon kapısının kemerini süsleyen lacivert zemin üstüne beyaz kabartma harflerle kitabe yazılıdır.

-Kompozisyonda bir yandan kendilerine has desenleri bulunan çinilerin diğerleriyle yan yana geldiğinde mozaik gibi bir kuruluş sergiler.

-12. yy İran keramiklerindeki minai tekniğine ve örneklerine bağlıdır. Ve sadece bu köşkte kullanılmıştır.

– Minai tekniğinde İran dan ve minyatürlerden etkilenme görülür.(Bagdaş kuran sultanlar )

-Asıl önemli kısım minai tekniğiyle yapılmıştır. Ama bunlar da kendi içlerinde bir takım teknik özellikler gösterirler.

-İkinci kat kemer köşeliklerindeki pek çoğu kaybolumuş minai kare çinilerde , dört köşeli yıldız ve sekizgenlerin oluşturduğu bir geometrik komp yüzeylerde kesintisiz devam eder. Bunlar altı köşeli yıldızların çevresinde lacverdina tekniğinde bir sıra deltoid ve sonra bir sıra baklava deseni yerleştirilerek bütünde bir altıgen meydana getirir.

-Mini tekniğindeki kare levha çinilerin köşelikleri doldurduğu ve kemer kavsine rastlayanların buraya uygun olarak kesildiği görülür. Bu çiniler dökülünce kare çinilerin yerine küçük boyutlardaki tek renk sırlı yıldız- haçvari çiniler ile daha sonra yama yapıldığı görülür.

-Çiniler içinde yeşil sır üstüne altın ve gümüşü perdah ile süslenmiş altıgen çivi levhalar bulunur.

-Beyaz zeminli olan kare levha ve yıldız şeklindekilerde firuze,yeşil,mor ve koyu mavi gibi renkler sır altına, kiremit kırmızısı,siyah,beyaz ve altın yaldızlı süslemeler sır üstüne boyanmış ve ikinci defa fırınlanmıştır.

-Haç şeklinde ve baklava şeklinde olan parçalarda süslemeler lacivert ve firuze sır üstünde kırmızı,siyah, beyaz ve altın yaldızla yapılmıştır ve sır üstü tekniğidir.

-Gerek yıldız ve gerek haç şeklinde çiniler levhalardan kesilmiş olmayıp doğrudan doğruya şekillendirilmiş ve sıralanmıştır.

– Altıgenler oluşturan geometrik bir komp. Bulunur.Minai tekniği kullanılmış çevredekiler tek renk sır üstüne minai, ortadaki opak sır üstüne sır içi ve sır üstü minaidir.

-Çinilerin süslemelerinde insan ve hayvan figürleri çok kullanılmıştır.

-8 köşeli bir yıldızda üç insan figürü bir kemer dizisi altında otururlar.Ortadaki insan daha merkezidir.

KUBADABAD SARAYI

-13. Yy ilk yarısı

-A. Keykubad tarafından 1228 de bazı eklemeler yapılmıştır.

-En meşhur lüster çinileri burada bulunur.

– Bulunan eserler genelde alçı bordür şeklindedir.

– Daha çok duvarlarda nişler ve ocaklar meydana getiren çerçeveler vardır.

-Avrasya Hayvan Üslubuna uygun figürler bulunur. Tek olarak işlenebileceği gibi çift olarak, sırt sırta olarak da işlenir. Özerktir ve birleşerek komp oluşturur. Kemer köşeliği olarak kullanılan sırt sırta dönmüş iki siren, daha anıtsal olarak işlenmiş savaş sahnesi yer alır.

– Sirenler yandan, karşıdan resmedilir. Kuyruğu ejder olan sfrenksler bulunur. Bütün yüzeyin ejder olduğu zamanlar da vardır.

-Atlı figürler çok kullanılmıştır.

-Şahinler ve kartallarla avlanma sahneler çinide kullanılmıştır.

– Ayrıca bitkisel süslemelerde vardır.

-Anadolu çevresinde bilinen bütün hayvanlar bu alçı yada çinilerde karşımıza çıkar.

– Anlam dışında görsel sunumlar da yer alır.

– Alçıda kalıplama, oyma, kazıma teknikleri kullanılmıştır.

-19. Yy sonuna kadar iki katlıdır ve ön cephede üstte çiniler bulunur.

-Yıldız-haç komp. Da çiniler de vardır.Bunlarda genelde bitkisel, altı-sekiz köşelilerde insan ya da hayvan figürleri işlenmiştir.

-Çoklu insan örnekleri A.Selçuklu devrinde görülmez.

-Küçük sarayda dış cephede de çini kullanımı görülür.

-Alçılarda ocak nişleri çok kullanılmıştır. Geometrik süsleme bordürleri vardır. Av ve avcı sahneleri işlenmiştir. Kabaca melek figürleri de görülür.

– Çinilerin çoğu Konya Karatay Müzesinde bulunur.

-En çok lüster ve sır altı çiniler bulunur. Lüster sır altına göre azdır.

– Çinilerin her biri tek tek üretilmiş ve birleştirilerek geometrik kompozisyonlar oluştururlar.

-Atölyede çinilerin başına gelebilecek sorunlarda (sırların akması boya damlaması gibi) sürekli traşlama yapılmıştır. Bu yüzden çiniler zarar görmüş ve kesilerek kullanılmıştır.

-Lüster çinilerde bağdaş kuran insan, tavşan, balıkçı, kuşlar gibi tasvirler bulunur. İnsanların bir ellerinde nar ya da haşhaş bulunur diğer elleri ise göğüslerindedir. Çift insan figürü çok az görülür. İnsan tasvirlerinin çoğunda hale bulunur.

-Simetrik duran lüsterler de bulunur. 4 kuşun gagalarını birleştirip kanatlarının radyal düzende hareketlendirilmiş lüsterler bulunur.

-Kubadabad ‘ da çok yaygın olarak görülen bir köpek figürü vardır.

-Çift başlı örnek lüsterde sadece bir örnekte bulunur.

-Sıraltı en çok yıldızlarda kullanılmıştır.Kare çiniler ve volütlerde kullanılır.

-Yazılar Farsça beyitlerdir. “Saray-ı Cihan” sözü çok kullanılmıştır. “Es-Sultan’üs Muazzam” yazısı da önemlidir. Figürün yanında bu yazının olması sultanın sembolünün o figür olduğunu düşündürür. Yazılar Selçuklu nesihi ile yazılmıştır.

-Zengin çiniler in situ olarak bulunmuştur. Figürlü olanlar sekiz köşeli yıldızların beyaz zemini üstüne sırlanmadan sonra altın rengi perdahla yapılmıştır. Ayrıca patlıcan moru ve lacivert renkte sırlanmış haç biçimli çinilerin üzerinde rumi-palmet ve kuş figürü de perdahla yapılmıştır.

-Kare çiniler üzerinde daire şeklinde olup daireyi yapan şeritlerin içinde Farsça yazılar bulunduran panolar vardır.

-Kubadabad çinileri Rakka örneklerine yakındır. Genelde firuze sır altına siyah süslü olan çinilerde bu özellik belirir.

-Firuze rengi kesme mozaik çini parçaları da bulunur.

-Bitkisel bir zeminde verilen kufi yazılı sır altı tekniğindeki kare çinilerde alt ve üst kenarlar bir şeritle çevrelenmiş yan kenarlarda bu şeritler kullanılmayarak enine gelişen bir bordür gibi çinilerin ulanması sağlanmıştır.

-İkinci hamam zemininde in situ halde zikzak desenli çiniler bulunmulştur.

-Haçvari in situ örneklerde kollar yatay ve ve düşey eksenlere gelecek şekilde düz durmaktadır.

ALANYA KALESİ

-İç kaledeki köşkler de çiniler bulunur. Firuze sır altına siyah süslü haç biçimli bir çini parçası burada bulunmuştur.

-Tuvalet ya da gusulhane olduğu düşünülen mekanda kare çinilerin zeminden 1.5 ye kadar yükselen yuvaları bulunmuş, çinilerden bazıları da kırık parçalar halinde ele geçmiştir.

ETİKETLER