Mısır Mitolojisi

KUTSAL MISIR TANRILARI

AKER–Güneşi ayarlamak ve yükseltmekten sorumlu tanrı

AMON–Theban kral-tanrısı

AMMUT–Ölümsüz yaşama lâyık olmayanın kalbini yiyen canavar

ANGET–Elephantine’n su tanrıçası

ANUBIS–Mumyalamanın çakal başlı ve çakalların tanrısı

ANUKET–Kuş tüyleriyle kaplı bir taç giyen ve soğuk su tanrıçası

APEP–Güneşi yok etmek için günlük denemeler yapan dişi yılan

ATEN–Güneş diski

ATUM–Re’nin bi formu güneşi ayarlayan tanrı

BASTET–Ev, kedi ve güneş ışığının tanrıçası

BES–Müzik, dans ve savaşın cüce tanrısı

BUTO–Aşağı Mısır’ın kobra tanrıçası

EDJO–Aşağı Mısır’ın koruyucusu ve sembolü olan Delta da ki tanrı

GEB–Dünya ve toprağın tanrısı

HAPI–Nil’in tanrısı

HATBOR–Aşk, müzik ve kadının tanrıçası

HORUS–Firavunların ve güneşin şahin tanrısı

IMHOTEP–İyileştirici, doktor, hekim tanrı

KHONSU–Ay’ın Theban tanrısı ve Amon’un oğlu

KHEPARE–Yükselen güneşin böcek tanrısı

KHNEMU–Su baskını ve Nil’in iri tanrısı

MA’AT–Gerçek,hukuk ve adaletin tanrıçası

MEFETSEER–Krallar Vadisi’nin tanrıçası

MIN–Çöllerdeki seyyahların koruyucusu, hasat ve bereket tanrısı

MONTH–Mısırlı savaş tanrısı

MUT–Amon’un eşi ve Theban’ın ana tanrıçası

NEFERTUM–Nilüfer çiçeğinin Memphis tanrısı

NEITH–Savaş ve dokuma tanrıçası. Dünyayı yarattığına inanılır

NEKHEPET–Yukarı Mısır da ki akbaba tanrıçası

NEPHTHY–Seth’in eşi ve Isis’in kız kardeşi

ISIS–Analık ve bereket tanrıçası

NUT–Osiris ve Isis’in annesi, gökyüzü tanrıçası

NUN–İlk suların tanrısı

ONURIS–Savaşçı ve Abidos’un gökyüzü tanrısı

OSIRIS–Ölülerin, yaşamdan sonrasının ve tarım tanrısı

PTAH–Madencilerin ve Memphis’in mumya yaratma tanrısı

QETSEH–Semetik doğa tanrıçası

RA–Güneş tanrısı

RA-HORAKHTY–Karma tanrı. İsmi ”Ufukların Horus’u olan ra” demektir.

SATET–Nil’in suyunun ve bereket tanrıçası

SEKER–Işık tanrısı, ruhların yardımcısı

SEKHMET–Yıkım ve savaşın dişi aslan tanrıçası

SELKET–Büyünün akrep tanrıçası

SERAPIS–Ahiret ve güneşin helenistik tanrısı

SESHAT–Ölçüm ve yazma tanrıçası

SETH–Fırtına, gürültü, gök, kuraklık ve kötülük tanrısı

SHU–Mut ve Geb’in babası hava tanrısı

SOBEK–Timsahların ve suların tanrısı

THOUERIS–Kadın doğumunun hipopotam tanrıçası

TEFNUT–Nut ve Geb’in annesi, yağmur ve nem tanrıçası

THOTH–Yazma, akıl, ilim ve ay tanrısı, zamanın hakimi

HERU-RA-HA–Ra-Hoor-Khuit ve Hoor-Per-Kraat’tan oluşan karma tanrı. İsmi ”Horus ve Ra’ya şükür” demektir.

Mısır tapınaklarındaki, hemen hemen sonsuz çeşitlilik gösteren  tanrı tasvirleri  eski mısır dininin yanlış anlaşılmasına yol açmıştır. Eski Mısır’ın dini çok tanrılı bir din olarak görülmüştür, gerçek ise tüm büyük dinler gibi tek tanrılı olduğudur. Bugün uzmanlar Eski Mısır tapınaklarında pek çok tanrı tasviri bulunmasına karşın bunların sadece rahipler ve tapınakların bilgeleri tarafından bilinen ve tapınılan tek bir tanrının niteliklerini temsil ettiği konusunda hemfikirdirler.

Mısır tapınaklarının en yüksek yerinde tek, ölümsüz, yaratılmamış, görünmeyen ve saklı olan ulaşılmaz derinlikteki  bir tanrı durur. Bu tek tanrı tüm sonsuzluğu ve tanrısal  karakterleri  içinde barındırır.Firavun kişiliğinde ise hem insan hem de tanrı özellikleri birleşmiştir. O,hem kral, hem rahip, hem insan hem de güneş tanrısının oğludur.

Mısırda tapınılan tanrılar değildi fakat tanrıların adı altında  gizli olan isimsiz ve şekilsiz Tanrıydı. Tek bir fikir her şeye hükmeder,biricik ve ölümsüz tek tanrı.

Mısır rahipleri O’nu şöyle tanımlar: “ O  kendiliğinden varolan ,tüm hayatın efendisi,babaların babası,annelerin annesidir” ve derler ki “ Diğer tüm tanrıların özü ondan gelir” ve “ Güneşin parlayışı O’ndandır,yeryüzüyle gökyüzünü birbirinden ayıran O’dur, ve yaradılışta  uyum hüküm sürer.”Bununla birlikte  tek tanrıya inanmak ta Mısır halkı için daha anlaşılırdır.Rahipler, O’nun niteliklerini ve çeşitli rollerini gizli yönlerinin  anlamlarını öğretirler.Tanrının en mükemmel  sureti  üç özelliğiyle güneştir: Form,ışık ve ısı.Güneşin ruhu  saklı güneş anlamındaki Amon veya Amon-Ra ismiyle anılır.O yaşamın babasıdır ve diğer tanrılar sadece  O’nun  vücudun değişik bölümleridir.Şimdi ünlü Mısır figürlerini açıklayabiliriz.Antik dinselliğin ustaları bize üstün varoluşu anlatır,evrenin yaratılışı O’nun biricik varlığındadır , şahsında değildir.Yaratmak için kendisinin dışına çıkmaz ama kendi içinde yaratır.O aynı anda hem Baba hem Anne hem de Tanrıdan ayrılmaksızın Tanrının oğludur.Buradaki üç kişi tanrı içinde tanrıdır ve tanrısal birliğin doğasını  bozmaktan uzaktır.Hep birlikte  Tanrının sonsuz mükemmelliğini oluştururlar.Baba  oğulla birlikte yaratıcı gücü simgeler,Babanın görüntüsü açık ve net olarak  O’nun ebediliğine işaret eder.

Evrende hiçbir şey ne iç ne dış,ne küçük ne büyüktür.Bir tek yasa  ve o yasanın gördüğü bir tek iş vardır.Bu sözlerin anlamını anlayan gerçeği görür.Kimi insanlar bu anlayışlarıyla öteki insanların göremediklerini görebilirler.Oysa nedenler nedeni daima gizlidir.Çünkü sonsuzluk ,pek kısa bir son olan zaman içinde anlatılmaz,anlaşılamaz.Bizler ancak öldükten sonra onu anlayabilir ve anlatabiliriz,çünkü o zaman bizler de sınırsız ve sonsuz olacağız.Yaşarken zaman ve mekanla sınırlıyız,sınırsızlık sınırlılık içinde kavranamaz.

Her Mısır eyaletinin iç içe geçmiş, kendi tanrı figürleri vardı fakat bu  tanrısal birlikle Mısır’ın  merkez yönetiminin fikir ayrılıkları göz önüne alınırsa  daha uzlaşmacı bir tutumdu. Abydos’un en   büyük tanrısı Osiris,İsis ve Horus’tan oluşmaktaydı.Bu  Mısırda en popüler  tapınma biçimiydi ve baştanbaşa ,her yerde uygulanmaktaydı. Osiris iyiliği temsil ediyordu ve “İyi Tanrı olarak”anılmaktaydı.Memphisteki  tanrıyı ise Ptah,Sekmeth ve Nefer-Tum  üçlüsü meydana getiriyordu.Teb’in ki ise Amon,Mut ve Khonsu idi. Mısırda üçleme sadece  ilkel geleneklere dayan bir batıl inanç sistemi değildi.Kutsal kitaplarda bir de temel günah bulunur,bağışlayıcı Tanrının sözü insan neslinin  gelecekteki yenilenmeleri ve zamanın sonunda  vücudun yeniden dirilişi söz konusudur.

Her hanedan değişiminde  Tektanrıcı  bir devrim gerçekleşir ve Yüce Varoluş diğer tanrıların tapımına  üstün gelir.Akhenaton’un(Amenofis,Amenhotep)) dinsel devrimi Osiris’in adını anmamada Kral Menes’inkinden önde yer alır.

Akhenaton İ.Ö 14.yy. da  tektanrıcılık düşüncesini dinde toptan bir devrim yapma amacı güderek ortaya atmıştır.Daha önce de anlatıldığı gibi Mısırda her yerin kendine ait tanrısı vardı ve Teb’inki de Amondu.Büyük tanrı Ra’nın yanında önmesiz sayılan Amon Teb başkent olunca Amon-Ra adını alarak baştanrı olmuştu.Bütün tanrılar güçlerini güneşten almaktaydılar ,ra da doğan güneş  tanrısıydı.Kral Amenhoteb,evrensel güneşin evrensel bir din yaratmaya yeteceğini düşünerek,Amon’un yerine güneş yuvarlağını kişiselleştiren “aton”’u geçirdi.Başta Amon olmak üzere bütün tanrıların adlarını tapınaklardan sildirmiş,onlara tapınmayı yasaklamıştı.kendisi de Amon hoşnuttur anlamına gelen Amenhoteb adını bırakıp Aton’un büyüklüğü anlamına gelen “Akhenaton”adını almıştır.Tek tanrıcılık ve bütün insnalığa seslenecek evrensel din ülküsünü Teb kentinde başaramayacağını anlayınca da güneş yuvarlağının ufku anlamına gelen “Akhetaton”( bu günkü adı Tel –El -Amarna)adında yeni bir başkent kurdu.Kimi uzmanlara göre de Teb rahiplerinin siyasal egemenliklerini kırmak ve Mısırlı olmayan uyrukları dakendisine bağlamak istiyordu Akhenaton  çok dindadı,tektanrıcılığın geniş ölçüde yayılmasını sağladı.Bu  aynı zamanda  öte alemin efendisi ve ölülerin ruhlarının  yüce yargıcı Osiris’e karşı gelmekti.Ayrıca kendisini çok fazla dine verdiği ve devlet işleriyle ilgilenmediği için Mısır zayıflamaya başladı.Çıkarlarıyla oynanmasından hiç hoşlanmayan ruhban sınıfı bunları da bahane etti Akhenaton ortadan kaldırılarak Mısır’ın eski dinine dönmesi sağlandı.

Ruhların tartılma ritüeline göre   son törende (ölünün yargılanması)ölü kişinin ruhu kutsal bir kayıkla Cennet Bahçelerinin suları üstünde taşınır.Kayık suları  geçtiğinde  neşeden ve kendilerine karşı gelen  ışıktan rahatsız olan lanetlilerin ruhlarının bulunduğu ışıklı bir yere gelir.

Kayık yolculuğuna devam eder ve  ışıklı bölgeyi geçtikten sonra, az  çok bizimkine benzeyen  arafa gelinir.Sonunda Horus, Osiris ve kırk yargıcı tarafından  yönetilen yüce mahkemeye ulaşılır.Ölü kişi ilkönce ölümsüzlüğü nekadar hakettiğini göstermek için,hayatı boyunca yaptığı iyi işleri ona anlatır.Doğruluk Tanrısı ve ölüm yargıcı  Osiris’in tuttuğu tanrısal terazinin bir tarafına ölü kişinin kalbi diğer tarafına da Tanrıça Maat’ın simgesi olan tüy koyulur.Terazinin dengesi jüri tarafından kontrol edilir.Ölü kişinin kötülüğünden çok  iyiliği varsa  gerçeğin sesi ve böylece de Tanrı Osiris’in mistik bedeninin bir parçası haline gelir ve  Cennet Bahçelerinden içeri alınır.Eğer böyle değilse kalp timsah başlı ve su aygırı gövdeli bir hayvan tarafından yenilerek öte alemdeki varlığı yok olur. Kanun tanrısı ve kanun yapıcı olan Toth sonucu kaydeder. Mısır’ın ölüler kitabı ,Osiris’in mahkemesinde okunacak  açıklamayı formülleştirmiştir:

“Hiç kimseye kötülük etmedim.Yakınlarımı bahtsızlığa sürüklemedim.gerçek evinde alçaklık etmedim.Kimseyi gücünün dışında çalıştırmadım.benim yüzümden kimse korku duymadı,yoksulluk ve acı çekmedi,bahtsız olmadı.tanrıların kötü gördükleri şeyleri asla yapmadım.Kölelere kötü muamele etmedim ve ettirmedim.Kimseyi aç bırakmadım,kimseye gözyaşı döktürmedim.Kimseyi öldürmedim ve kimsenin kahpece öldürülmesini emretmedim.Kimseye yalan söylemedim,hiçbir utandırıcı davranışta bulunmadım.Zina etmedim.Yiyecekleri pahalı ve eksik satmadım,teraziyi kullanırken hiçbir zaman hile yapmadım.Süt çocuklarının ağzından sütü uzaklaştırmadım.hayvanları çalmadım.Tanrı’nın kuşlarını avlamadım,ölmüş balığı tutmadım.Hiçbir arkın suyunu başka yöne çevirmedim.Ben temizim,temizim,temizim, temizim…

Mısırlılara göre insanda ilahi bir yön vardır ve bir insan öldüğünde bu dünyayı terk edip öbür dünyada yaşamaya başlar.İnsan hayatının fiziksel ölümden sonra hayatının devam ettiği düşüncesi  Antik Mısır dininin temel direklerinden birisidir .Mısır kral ve kraliçelerinin mezarları,Mısırlılar’ın öteki hayata olan inançlarının birer kanıtı olarak bugüne kadar ayakta kalmıştır.Sadece mumyalanmış cesetleri değil,bir kralın ölümden sonraki hayatında ihtiyaç duyacağı her şey bu mezarlarda vardır.mezar hırsızlarının gözünden kaçmış şanslı mezarlardan olan Kral Tutankhamon’un mezarı açılınca,arkeologlar inanılmaz bir zenginlikle karşılaşmışlardır:Heykeller,duvar resimleri ve günlük hayatı anlatan yazılar,mobilyalar,ev aletleri,peruklar,mücevherler,oyuncaklar ve müzik aletleri. Tüm bunlar  dünyadaki hayatında neye sahip olduysa öteki dünyaya eriştiğinde de aynı şeylere sahip olacağı düşünüldüğü içindir. Bu nedenle ölen kişinin nesi var nesi yoksa ihtiyaçlarını karşılayabilmesi için onunla beraber gömülürdü.Ölülerin yanında ev eşyaları,giysiler,yiyecek ve içecekler dışında ona hizmet etmeye devam etmeleri amacıyla hizmetçileri,köleleri de gömülürdü.Böylece ölüm sonrasındaki hayatını rahat geçireceğine inanılırdı.